Ota moja praca napisana dzieki waszej pomocy - jest jeszcze nie zredagowana ięc pewnie roi sie od błędów stylistycznych i innych ale własnie to skończyłem (a jest w pół do 12 w nocy) i nie mam już siły
To i owo jeszcze zmienie , nap wywale te linki do czasopism, ale dla Was to zostawiłem, ułatwi może to komuś potem poszukiwania, jeśli dowiecie sie o jakimś ciekawym filmie. Przypisy się nie skopiowały ale więkrzość z nich to po prostu strony z bibliografii. Pozdrawiam - Jacek Suplewski
Film w Polsce, mimo iż nie dysponuje takimi nakładami jak w np. w USA, dzięki swoim reżyserom stał sie znany i doceniany na świecie.1 Świadczą o tym przyznawane mu i jego twórcom nagrody, a są wśród nich także te najbardziej cenione – oskary. Nie wszystkie gatunki filmowe osiągają takie sukcesy i rozwijają się jednakowo. Reżyserzy niezwykle rzadko sięgają do bardzo bogatego gatunku dającego niespotykane gdzie indziej możliwości – fantastyki. Encyklopedia podaje następującą definicję tego gatunku filmowego:
fantastyka filmowa, typ twórczości film., w której świat przedstawiony na ekranie wypełniają zjawiska nadprzyrodzone, irracjonalne lub futurologiczne; zależnie od udziału tych zjawisk wyróżnia się filmy: science fiction (futurologia, postęp techn.), horror (porządek świata zostaje zakłócony przez pierwiastek irracjonalny, wywołujący grozę), fantasy, Nowej Przygody (świat pokazany na podobieństwo baśni: dwa porządki, realny i nadrealny, koegzystują ze sobą).2
Horror jako gatunek filmowy zwykle traktuje się jako osobną kategorię, dopóki nie występują w nim elementy fantasy lub science fiction. Charakteryzuje się oddziaływaniem na widza atmosferą grozy, niepokoju, tajemniczości i nie koniecznie musi zawierać elementy fantastyczne, mimo iż często tak właśnie jest (np. wampiry, żywe trupy etc.). Science fiction (sci-fi) opiera się najczęściej na pokazaniu przyszłości ludzkości w erze zaawansowanej techniki ale zaliczają się tu również filmy pokazujące współczesność jako alternatywną rzeczywistość oraz przeróżne naukowe teorie (podróże w czasie lub przestrzeni kosmicznej etc.). Fantasy jest natomiast odmianą fantastyki, nawiązującą do mitów, legend i baśni. W polskim filmie przeważają obrazy science fiction, fantasy traktowane jest niestety po macoszemu.
Niewiele filmów tego gatunku jest znanych nawet w naszym kraju a tylko kilka jest powszechnie rozpoznawanych, jak ma to miejsce w przypadku filmów innych kategorii.
Postaram sie przedstawić krótki przegląd filmów fantastycznych nakręconych przez reżyserów z Polski.
Jednym z nich, tworzącym najwięcej filmów tego gatunku, jest bez wątpienia Piotr Szulkin będący też scenarzystą i scenografem. Jest absolwentem Liceum Sztuk Plastycznych w Warszawie (1970) i Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej imienia Leona Schillera w Łodzi (1975). Jest on również autorem opowiadań o tematyce fantastyczno-naukowej.3
Jego pierwszym filmem tego gatunku jest „Golem” (1979r.). Akcja rozgrywa się w przyszłości. Ludzkość po wojnie atomowej jest cybernetycznie udoskonalana przez naukowców a jednostki zdegenerowane są zmieniane na obywateli wartościowych dla społeczeństwa. Bunt jednego z nich i jego ucieczka składa się na akcję filmu.4
http://filmpolski.pl/fp/rec1.dll/spisrecenzji?nrs=5049&idsyn=0 Kolejnym dziełem tego reżysera jest film pt. „Wojna światów – następne stulecie” (1981r.), który został dedykowany Herbertowi George'aowi Wellsowi, autorowi powieści, na której oparto scenariusz. Mówi on o pobycie Marsjan na Ziemi i związanych z tym zmianach wprowadzanych przez przybyszów i innej planety. Telewizja staje się narzędziem dezinformacji i namawia do współpracy z obcymi którzy masowo pobierają krew mieszkańcom Ziemi. Głównym bohaterem jest dziennikarz telewizyjny, który stara się wezwać do przeciwstawienia się najeźdźcom. Po odlocie Marsjan zostaje oskarżony o współprace z wrogiem. Zostaje osadzony i skazany na śmierć na oczach telewidzów, którzy w plebiscycie zadecydowali o wyroku. Dziennikarz widzi na monitorze swoja spreparowaną śmierć i nietknięty wychodzi ze studia.5
http://filmpolski.pl/fp/rec1.dll/spisrecenzji?nrs=11572&idsyn=0 Na następny film Szulkina nie trzeba było czekać długo. Już w 1984r. powstaje kolejne dzieło fantastyczne p.t. : „O-bi, o-ba. Koniec cywilizacji”. Akcje osadzone jest znów w przyszłości po wojnie jądrowej. Autor pokazuje kilkuset chorych i wycieńczonych ludzi kryjących się w walącej się betonowej budowli. Czekają na mającą uratować ich arkę. Rżąd który wymyślił tą wiadomość dementują ją wkrótce a wszystkie inne próby ratunku zawodzą. Kopuła budynku wali się i znika zabezpieczenie przed skażona atmosferą.6
http://filmpolski.pl/fp/rec1.dll/spisrecenzji?nrs=4723&idsyn=0 Kolejny film tego reżysera jest dopełnieniem trzech poprzednich. Nakręcony w 1985r. Obraz p.t.: „Ga, ga. Chwała bohaterom” pokazuje 2 planety – Ziemie i Australię – 458. podczas gdy na Ziemi panuje brutalność, na 2 planecie występuje co najwyżej perswazja. Ryzykowny zawód kosmonauty jest na tyle nie popularny że w przestrzeń wysyła się przestępców. Jeden z nich trafia na Australie -458 i po wielu przejściach ucieka z poznaną tam dziewczyną na bezludną planetę.7
http://filmpolski.pl/fp/rec1.dll/spisrecenzji?nrs=22014&idsyn=0 Dużą część Polskich filmów fantastycznych stanowią ekranizacje dzieł niedawno zmarłego największego polskiego pisarza science fiction światowej sławy - Stanisława Lema (1921-2006). Prócz pisania był również filozofem, eseistą i satyrykiem. Jego książki tłumaczono na 41 języków i sprzedano w blisko 30 milionach egzemplarzy. Stanisław Lem był też członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich oraz Polskiego Pen Clubu, laureatem wielu nagród krajowych i zagranicznych oraz odznaczeń (Orderu Orła Białego), doktoratów honoris causa.8 Mimo tego, że jego twórczość była bardzo ceniona na całym świecie, to polscy reżyserzy dość rzadko do niej sięgali.
Pierwszą ekranizacją dzieła Lema, nakręcona przez polskiego reżysera – Marka Piestraka, jest Film p.t.: „Test pilota Pirxa” z 1978r. Film przedstawia świat, w którym układ słoneczny jest już doskonale znany ludziom i przemierza go wiele statków z misjami na różne planety. Dzięki działalności ogromnych koncernów elektronicznych pojawiają się „nieliniowce skończone” - robotów do złudzenia przypominających ludzi i mające zastąpić ludzi jako załogi statków kosmicznych. UNESCO chce jednak zbadać ich przydatność w tej dziedzinie. Komandor Pirx dostaje dowództwo nad jednym ze statków w załodze którego jest hiper nowoczesny robot, mając za zadanie rozpoznać go i przetestować jego działanie. Głównym wątkiem opowieści jest konflikt pomiędzy doskonałością robotów a ludzkimi ułomnościami, które okazują się jedyną bronią Pirxa w walce z maszyną.9
http://filmpolski.pl/fp/rec1.dll/spisrecenzji?nrs=5023&idsyn=0 Kolejne dzieło na podstawie twórczości Stanisława Lema wyszło spod ręki znakomitego polskiego reżysera – Andrzeja Wajdy (reżyser filmowy i teatralny, urodzony 6. marca 1926r. Skończył Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie oraz Wyższą Szkołę Filmową, w Łodzi, był dyrektorem Teatru Powszechnego w Warszawie w latach 1989-90, honorowym członkiem Związku Polskich Artystów Plastyków (ZPAP) od 1977 roku, prezes Stowarzyszenia Filmowców Polskich w latach 1978-83 oraz senatorem RP w latach 1989 – 1991. Otrzymał wiele odznaczeń i nagród, miedzy innymi oskara, złotą palmę z Canes i wiele innych)10. Film ten nosi tytuł „Przekładaniec” a scenariusz do niego napisał sam Lem. Tematyka dotyka zupełnie fantastyczniej dziedziny w owym czasie (data premiery -1968r.) a mianowicie transplantologii. Kierowca rajdowy ulega wypadkom po których, by podtrzymać go przy życiu, genialny lekarz przeszczepia mu części ciała ofiar jego karamboli. Pojawia się pytanie, na ile i do kiedy kierowca pozostaje sobą, ponieważ powoli przejmuje cechy poprzednich właścicieli przeszczepionych mu części ciała.11 Jest to jednocześnie jedyny film, o którym autor scenariusza wypowiadał sie pochlebnie.
Obie wcześniejsze ekranizacje z 1965r. wyreżyserowane przez Marka Nowickiego i Jerzego Stawickiego nie miały tyle szczęścia. Pierwsza z nich p.t.: „Profesor Zazul” porusza problem klonowania. Tytułowego prof. Zazula odwiedza w jego posiadłości Iljon Tichy, lecz zamiast naukowca spotyka jego sobowtóra, podczas gdy ciało prawdziwego profesora pływa w słoju w laboratorium.12 Kolejny film tych autorów to „Przyjaciel” z 1965r. Starali się oni przedstawić bardzo ciekawy problem poruszony w opowiadaniu Lema o tym samym tytule. Fabuła traktuje o człowieku imieniem Harden, który przypadkowo w miejskim podziemiu odnajduje potężny elektroniczny mózg ogarnięty żądzą zawładnięcia nad światem. Bohater w pośpiechu dokonuje jego rozbudowy, dochodzi też do połączenia jego organicznego mózgu ze zwojami cybernetycznego mózgu z podziemi co o ponad 40 lat wyprzedza koncepcje braci Wachowskich przedstawiona w „Matrixie”.13
Do interesującego nas gatunku zaliczyć można również dwie komedie nakręcone przez Juliusza Machulskiego, znanego polskiego reżysera - „Studiował filologie polska w latach 1973-74 na Uniwersytecie Warszawskim. W 1978 roku ukończył Wydział Reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej i Filmowej w Łodzi. Wyjechał wyjechał na rok na studia w Cal-Arts w Kalifornii.(...) Jest założycielem i kierownikiem artystycznym studia filmowego "Zebra". Wykładał reżyserię filmową w Hunter College w Nowym Jorku, był też członkiem Komitetu Kinematografii. W 1999 r. odebrał nagrodę Ministra Kultury i Sztuki za rok 1998 za osiągnięcia reżyserskie i producenckie w dziedzinie filmu.”14 filmy te to „Seksmisja” i „ Kingsajz”.
Wcześniejszym z nich jest „Seksmisja”(1983r.). Film w konwencji science fiction, pokazujący świat przyszłości zamieszkiwany i rządzony wyłącznie przez kobiety. Komedia w krzywym zwierciadle pokazywała totalitaryzm i feminizm a film do chwili obecnej jest bardzo popularny. Główni bohaterowie budzą sie z hibernacji w 2044r i dowiadują się że Ziemia przeżyła wojną nuklearną a jedyni ludzie jacy przetrwali schronili sie w podziemnych bazach – miastach. Ku ich zdziwieniu w świecie tym żyją same kobiety, które dzięki partenogenezie od dawna rodzą same dziewczynki. Bohaterowie uświadamiają sobie, że są przetrzymywani jak w więzieniu i bada się ich ze względu na ich odmienność – postanawiają uciec. Udaje się im to dopiero za drugim razem dzięki pomocy jednej z lekarzy. Wydostają sie na powierzchnie gdzie kwitnie normalne życie, a skażenie było wymyślone przez przebranego za kobietę mężczyznę rządzącego światem przedstawionym w filmie. Uwolnieni postanawiają dokonać sabotaży w wyniku którego rodzi się pierwszy chłopczyk.15
http://filmpolski.pl/fp/rec1.dll/spisrecenzji?nrs=4676&idsyn=0 Kolejną komedią Juliusza Machulskiego był film z 1987r. pt.: „Kingsajz”. Pod tą nazwą kryje sią tajemniczy eliksir którego sekret jest bardzo pilnie strzeżony przez despotycznego króla zamieszkujących swój kraj – szuflandię, krasnoludków. Eliksir ten pozwala krasnalom przybrać rozmiar człowieka, w świecie którego panuje wolność i dostępne są wszelkie rozrywki. Jeden z podwładnych przypadkowo odkrywa skład eliksiru a zazdrosny władca wysyła za nim swoich siepaczy. Niespotykany język i specyficzny humor połączony z satyry systemu totalitarnego sprawił że film ten był również bardzo popularny, choć nie tak jak „seksmisja” czy debiutancki „Vabank”.16
http://filmpolski.pl/fp/rec1.dll/spisrecenzji?nrs=4538&idsyn=0 W 1964r. Wojciech Jerzy Has kręci kostiumowo poetycki fil fantastyczny będący na poły komedia i filmem grozy, gdyż pojawiają się tam duchy czy wisielce. „Rękopis znaleziony w Saragossie”, bo o tym filmie mowa, miał literacki pierwowzór -powieść autorstwa osiemnastowiecznego poety Jana Potockiego. Kapitan Gwardii króla Hiszpanii dociera do samotnej gospody gdzie dowiaduje się o swoim pochodzeniu i misji jaką ma do spełnienia. Dręczą go opętani, duchy i inne zjawiska nadprzyrodzone.17 Sprawia to, że możemy zaliczyć ten obraz do grona polskich filmów fantastycznych.
Do tego samego gatunku, tyle że tym razem rozgrywającego sie w przestrzeni kosmicznej (science fiction) należy film Andrzeja Żuławskiego p.t. : „na srebrnym globie”. Przedstawia on życie na obcej planecie rozbitków statku kosmicznego i założonej przez nich społeczności a później walkę ludzi z rdzennymi mieszkańcami tej planety – Szernami. Rasa ta porozumiewa się za pomocą sygnałów świetlnych wysyłanych z oka na czole.
http://filmpolski.pl/fp/rec1.dll/spisrecenzji?nrs=3693&idsyn=0 Tak jak Stanisław Lem zasłynął jako pisarz science fiction, tak Andrzej Sapkowski - „(ur. 1948), pisarz, z zawodu ekonomista; 1972-94 pracownik pol. handlu zagr.; autor zbiorów opowiadań ("Wiedźmin" 1990, "Miecz przeznaczenia" 1992, "Ostatnie życzenie" 1993) oraz powieści (...) utrzymanych w konwencji fantasy i science fiction, nawiązujących do poetyki czarnego kryminału, oraz do mitów i legend wspólnych wielu kręgom kulturowy”18 - jest ikoną polskiego fantasy. Nic więc dziwnego, że i on doczekał się się ekranizacji jego zbiorów opowiadań o „Wiedźminie”. Tytułowym bohaterem jest Geralt – specjalnie przygotowywany za pomocą treningu i pewnych mutacji wojownik mający za zadanie wędrując po świecie zabijać potwory prześladujące ludzi. Autor stara się ukazać jego ludzka twarz mimo postrzegania wiedźminów jako podobne potwory do licznych bestii zabijanych przez siebie. Strach w ludziach wywołuje nieziemski refleks i niespotykane umiejętności zarówno walki jak i nadprzyrodzone niemal jak super wyczulone zmysły czy widzenie w ciemnościach wzmacniane jeszcze działaniem tajemnych eliksirów, potrzebne tym wojownikom do przeżycia i pokonania zebranych przez autora z mitologi całego świata potworów.
Za ekranizację zabrał się Marek Brodzki, który w 2001r. przedstawił fanom twórczości Sapkowskiego i widzom polskich kin 130 min film. Obsada objęła czołowych polskich aktorów a budżet wyniósł niemal 19mln zł. Nie pomogło to niestety autorowi obrazu ponieważ film został przyjęty nieprzychylnie i nisko oceniany przez fanów twórczości pisarza jak i przez niego samego, ponieważ za daleko odbiegał od pierwowzoru. Największe pretensje słychać było odnośnie scenariusza i bardzo przeciętnych efektów specjalnych, które w takiej produkcji maja fundamentalne znaczenie. Na pochwałę zasługuje natomiast znakomita ścieżka dźwiękowa i przepiękne plenery gór świętokrzyskich. Na uwagę zasługują również sceny walki, doskonale przygotowane przez polskich mistrzów aikido.19 Próba ta nie była zbyt udana, widzowie muszący czekać bardzo długo od ostatniej produkcji tego gatunku, przyzwyczajeni do produkcji hollywoodzkich, okazali sie surowymi krytykami, co nie przeszkodziło filmowi zgromadzić w kinach wielu Polaków.
Sporo miejsca wśród tytułów z gatunku fantastycznego zajmują filmy dla dzieci i młodzieży, do scenariuszy których wprowadzona niezwykłe postacie czy mityczne stwory.
Obrazem fantasy, który powstał dużo wcześniej od „Wiedźmina” (1986r.) był film fabularny wyreżyserowany przez Jerzego domaradzkiego i Janusza Morgensterna p.t.: „Biały Smok”. Scenariusz napisał zakochany w polskich górach Amerykanin Robert C. Fleet – aktor i pisarz (angielski tytuł tego filmu to:”Legend of the White Horse”). Ożeniony z polką miał sentyment do naszego kraju i po założeniu firmy producenckiej w Los Angeles postanowił zrealizować swoje wcześniejsze pomysły o filmie wg swojego scenariusza w górach stołowych. Rozbieżność w tytułach w obu językach wynika z tego, że obie mówią o tytułowej postaci – białym koniu, który potrafi zmienić sie w białego smoka. Strzeże on złóż drogocennych kamieni, które chce zdobyć pewna korporacja. Wszytko wychodzi na jaw dzięki współdziałaniu uczciwych i dbających o piękno przyrody ludzi ze smokiem.20
http://filmpolski.pl/fp/rec1.dll/spisrecenzji?nrs=4163&idsyn=0 Następnymi filmami dla młodych widzów były te nakręcone przez Jerzego Łukaszewicza, których głównym bohaterem był diabeł Piszczałka. Zarówno pierwszy - „Przyjaciel wesołego diabła” (1986), jak i kolejny – „Bliskie spotkania z wesołym diabłem”, pokazują niesamowity świat, w którym dobrotliwy i zabawny diabeł pomaga dzieciom. Pierwszy z nich traktuje o krainie jasności i duchu ciemności, którego pewien chłopiec musi pokonać by zdobyć kryształ, który uleczy ze ślepoty starca, którego chłopiec jest wychowankiem. W kolejnym Piszczałka pomaga chłopcu odzyskać władze w nogach dzięki działaniu tajemniczego kryształu wydobytego z kamienia.
Popularnym filmem dla dzieci jest seria o Panu Kleksie – dość specyficznym profesorze i na poły czarodzieju, popularnym w całym świecie bajek, gdzie toczy się akcja filmów Krzysztofa Gradowskiego. Pierwszy z serii p.t. : :Akademia Pana Kleksa” (1983r.), nakręcony wspólnie przez Polskę i ZSRR, mówi o perypetiach wychowanków tytułowej akademii założonej przez niezwykłego profesora. Czarnym charakterem jest Filip Golarz – występujący w kolejnych filmach z tej serii. Film Obejrzało w ciągu pierwszego roku 14 mln widzów i przyniósł reżyserowi dużą popularność. Dzięki temu powstawały kolejne produkcje mówiące o sławnym Panu Kleksie. Reżyser już w 1985 roku pokazuje widowni „Podróże Pana Kleksa”, a już w 1988r. Film p.t.: „Pan Kleks w kosmosie” w podobnej obsadzie i utrzymane w podobnym klimacie jak pierwowzór.
Na kolejny tytuł o Panu Kleksie przyszło widzom poczekać aż do 2001r, kiedy to Krzysztof Gradowski ponownie pokazuje swój film, tym razem jednak jest to film aktorsko - animowany pt: - „Tryumf Pana Kleksa”.
Na koniec chciałbym pokazać kilka produkcji, które może nie są produkcjami stricte fantastycznymi ale zawierają pewne elementy dzięki którym można je jednak zaliczyć do tego gatunku.
Takimi filmami są obrazy o „Panu Samochodziku”. Tytułowy bohater to Pan Tomasz – historyk sztuki i detektyw-amator. Posiada on niesamowity pojazd zaopatrzony niemal w sztuczną inteligencje (potrafi sam poruszać sie we mgle etc.). Filmy z tego cyklu to: „Pan samochodzik i niesamowity dwór” (1986r.) - Janusz Kidawa, „Pan Samochodzik i praskie tajemnice” (1988r) – Kazimierz Ternas, „Latające maszyny kontra Pan Samochodzik”(1991r.) - Janusz Kidawa.
Z zestawienia widać, że polski film fantastyczny najbardziej rozwijał sie w latach 80 XX wieku. Późniejsze produkcje są rzadkością, a szkoda bo patrząc na sukcesy takich produkcji jak „Władca Pierścieni” czy cykl o „Harym Potterze” bijącym rekordy popularności widać, że tematyka ta jest wdzięcznym tematem dla reżysera, który teraz może podpierać się niesamowitymi efektami specjalnymi i sztabem doskonałych fachowców ze wszystkich dziedzin filmowych i nie tylko. Zastanawia fakt, że tak niewielu reżyserów sięga do możliwości jakie daje zarówno fantasy jak i science fiction i skupiają się na ekranizacjach szkolnych lektur.21 Miejmy nadzieje, że niedługo możliwości polskiego kina dorównają tym zachodnim i będziemy mogli podziwiać w kinach wspaniałe światy, porywająca grę polskich aktorów i cieszyć się sukcesami naszych reżyserów na całym świecie.
Bibliografia:
„Film w szkolnej edukacji humanistycznej”, Ewelina Nurczyńska - Fidelska, Wydawnictwo naukowe Pwn, Warszawa 1993
„Geralt, jeździec z głową” w: Film, 2001, nr 11, str 30-34
http://filmpolski.plNowa Encyklopedia PWN, tom 5 str. 744
http://film.onet.pl/1224,1,Juliusz_Machulski,osoba.htmlhttp://www.film.org.pl/prace/lem.html„Film Polski” -Towarzystwo Łączności z Polonia zagraniczna. Warszawa 1962r. Str. 1
Encyklopedia PWN w III tomach, Warszawa 2006, tom I, s. 507
kttp://www.lem.pl – oficjalna strona S. Lema.
http://www.wajda.pl
